درخت سدار لبنانی

سدار لبنانی گونه بومی منطقه مدیترانه می‌باشد. دو گونه سدار در این منطقه رشد می‌کند:

سدار لبنانی که در لبنان، اسراییل، شمال غربی اردن، غرب سوریه و جنوب مرکزی ترکیه رشد می کند.

سدار ترکی یا سدار تاروس که در جنوب غربی ترکیه رشد می کند.

سدار لبنانی درختی همیشه سبز و جزء خانواده کاجها (Pinaceae) می‌باشد و با نام‌های Lebanese cedar ، Mediterranean cedar ، Taurus cedar و Turkish cedar نیز نامیده‌ می‌شود. کاجها معمولا تنه‌ای استوانه‌ای با تعداد زیادی شاخه‌های افقی دارند.

ارتفاع درخت سدار لبنانی به 40 متر و قطرش به 2/5 متر می‌رسد. تاج این درخت در جوانی مخروطی شکل است و با افزایش سن درخت شاخه‌های آن پراکنده می‌شود. شاخه‌ها به دو صورت کوتاه و بلند هستند و برگها سوزنی شکل بوده که روی شاخه‌های بلند پراکنده می‌باشند. این درخت زیبا و همیشه سبز در نواحی کوهستانی و ارتفاع 2000-1000 متری در جنگلهای اختصاصی و یا  در جنگلهای مخلوط در کنار نراد، کاج سیاه اروپایی و انواع گونه‌های سروکوهی رشد می‌کنند. این درخت به علت کیفیت بالای رزین و الوارش برای هزاران سال مورد توجه بوده است. پوست درخت سدار لبنانی به رنگ خاکستری تیره است و به مرور زمان به رنگ خاکستری- قهوه‌ای می‌گراید و پوسته پوسته می‌شود. پوست این درخت دارای صمغی معطر است؛ که باعث می شود از راه رفتن در یک بیشه از سدارها نهایت لذت را ببرید. برگهای سوزنی سدار لبنانی بسیار شبیه برگهای گونه لاریکس می‌باشد، با این تفاوت که همیشه سبز هستند. برگهای این درخت به رنگ سبز تیره تا سبز آبی با طول حود 3/5 سانتیمتر می‌باشند و به مدت 2 سال متصل به درخت باقی می‌مانند؛ بعد از افتادن از درخت هم تا چند سال تجزیه نمی‌شوند. این درختان در حدود 40-20 سالگی بعد از تولید اولین مخروط به بلوغ جنسی می‌رسند. جنگلهای بزرگ سدار لبنانی از دوران باستان، دیگر وجود ندارند. اما به علت زیبایی و تاریخچه‌شان در سراسر دنیا کاشته می‌شوند. گونه‌ای کند رشد و با عمر طولانی با گزارش‌هایی مبنی بر درختی با عمر بالاتر از 1000 سال می‌باشند.

این درخت برای رشد مناسب، به نور کافی و 1000 میلیمتر باران سالیانه نیاز دارد. سدار لبنانی، در مناطق بسیار سرد کوهستانی کاشته می‌شود. با میزان بارش متوسط در حدود 800-190 میلیمتر به راحتی شکوفا شده و جنگلهایش را نیز مجددا احیا می‌کند. میانگین تغییر دما در جنگلهای سدار در سردترین ماه سال (4/5-الی 5/4 درجه سانتیگراد) و در گرمترین ماه سال (3/34 الی 21/8 درجه سانتیگراد) می‌باشد. رشد سدار از دانه خیلی راحت انجام می‌شود و تنها باید شرایط رشد اولیه فراهم باشد که این شرایط به دو مورد آب و خاک کافی محدود می‌شود. سدار، خاکهای غنی را ترجیح می‌دهد و در نتیجه با اضافه کردن کود دامی و شخم آن به خاک فقیر باید شرایط لازم را فراهم نمود. این پروسه بهتر است هرسال تکرار شود. از طرفی دیگر، آب به عنوان دومین فاکتور مهم در رشد به حساب می‌آید. زیرا در صورت کمبود آب، شاخه خشک شده و منجر به مرگ شاخه یا کل درخت می‌شود. در نتیجه رسیدن آب کافی به درخت مخصوصا در فصل گرما حیاتی است. آبدهی کافی به معنای رسیدن آب به لایه‌های عمقی خاک، جایی که ریشه‌های سدار قرار گرفته‌اند؛ می‌باشد که با آبدهی اندک برای مدت زمان طولانی می‌تواند صورت گیرد. در نتیجه زمانیکه آب و مواد غذایی مورد نیاز سدار فراهم باشد، می‌تواند سریع رشد کند.

کیفیت بالای چوب و عطر دلپذیر و مقاوم به حشرات و قارچها آن را برای مصالح ساختمانی بسیار پرطرفدار کرده است. دانه‌‌های روغنی این درخت برای دفع لارو حشرات نیز قابل استفاده است. مواد استخراجی سدار لبنانی خواص ضدباکتریایی دارد. چوب سدار لبنانی، به علت آسانی کار، همکشیدگی و واکشیدگی اندک و همچنین مقاومت بالای آن در آب شور، در مقایسه با سایر گونه‌های چوبی برای کشتی‌سازی استفاده می‌شود. چوبی بسیار مقاوم در برابر پوسیدگی است. برخلاف سدارهای امریکایی با تونالیته قرمز، دارای رنگی بسیار زیبا، مستحکم و عاری از گره می‌باشد. از دیگر کاربردهای سدار لبنان می‌توان به قایق‌سازی نیز اشاره نمود.

امروزه جنگلهای سدار زیادی از گذشته از بین رفته‌اند و در عوض زمین خشک و بی‌ثمر باقی مانده است. وقتی این جنگلها قطع شدند، آنها را با گیاهانی گمنام جایگزین نمودند و در نتیجه بیشتر خاک از دست رفت؛ و خاک باقیمانده نیز توانایی نگهداری آب را ندارد. سدار در لبنان به تنها دوازده منطقه جداگانه محدود شده است. یکی از این مناطق، در جبل الطارق واقع در دامنه‌های بخش مرکزی از زنجیره کوههای لبنان است. این بزرگترین منطقه خودبازسازی سدار و پشتیبانی از حیات وحش برخی گرگها و گرازهای وحشی لبنان می‌باشد. این اهمیت سدار لبنان در تمدن به استفاده‌های آن در گذشته برمی‌گردد. مصری‌ها از رزین آن برای مومیایی نمودن مردگان خود استفاده می‌نمودند. آردچوب سدار در مقبره فراعنه نیز یافت می‌شود. فراعنه و کاهنان طبق سنت در مراسم خود سدار لبنانی را آتش می‌زدند. همچنین خاخام‌های یهودی نیز، طبق دستور حضرت موسی برای درمان جذام از پوست درخت سدار بهره می‌بردند. براساس نوشته‌های تلمود، یهودیان برای اعلام سال جدید چوب سدار لبنانی را روی کوه زیتون آتش می‌زدند. پادشاهان همسایه برای ساخت بناهای مذهبی و عمرانی خود از این چوب استفاده نمودند؛ که از معروفترین آنها  می‌توان به معبد اورشلیم، دیوید و کاخ سلیمان اشاره نمود. همچنین در معابد و مبلمان آثار آشوری و بابلی ها نیز، مورد استفاده قرار می‌گرفته است. یونانیان، لاتین‌ها و رومیان نیز از استفاده چوب سدار سهم خود را داشتند. براساس تاریخ، با وجود زیبایی که درخت زنده و سرپا دارد، چوب سدار و سایر تولیدات بر پایه روغن آن ارزش بیشتری دارد. در زمان گیلگمش، مصر حجم زیادی از سدار را برای ساخت کشتی و صادرات قطع نمود. برش سدار در دولت های مختلف تا زمان عثمانی‌ها، مرسوم بوده است. آنها با استفاده از چوب سدار به عنوان سوخت موتورهای راه‌آهن، جنگلهای باقیمانده را نیز از بین بردند. در حال حاضر عمده مناطق کاشت سدار باقی مانده، به علت سختی دسترسی به آن، بخشوده شده است. در طول قرن ها، جنگل سدار لبنان به شدت نایاب شد. دولت لبنان در حال برداشتن گام برای دوباره پر کردن جنگل ها و ایجاد نمودن ذخایر سدار می‌باشد.